Film is een unieke vorm van kunst én industrie. Het combineert tekst, beeld, muziek, spel, geluid en vaak animatie tot één samenhangend geheel. Deze elementen zijn in beginsel allemaal auteursrechtelijk beschermd. Voor filmproducenten betekent dit dat zij zich binnen een complex stelsel van rechten en verplichtingen moeten bewegen. Dit artikel belicht de belangrijkste aspecten van het auteursrecht die relevant zijn bij de productie van een film.

1 | Inleiding auteursrecht (Auteurswet)?

Auteursrecht (geregeld in de Auteurswet) is het exclusieve recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om dit werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Een film wordt als ‘werk’ in de zin van de Auteurswet aangemerkt, en bestaat bovendien uit meerdere afzonderlijke werken (scenario, muziek, beeld, geluid).

Dit maakt het auteursrecht in de filmsector extra complex. De bescherming ontstaat automatisch bij creatie van het werk, zonder dat inschrijving of registratie nodig is. Het recht geldt in principe tot 70 jaar na de dood van de maker (post mortem auctoris).

2 | Wie is de rechthebbende?

Bij filmproducties zijn er doorgaans meerdere makers, waaronder:

• Scenarioschrijver (scenario);
• Regisseur (regie als creatieve inbreng);
• Camerapersonen (visuele opnames);
• Componist (originele filmmuziek);
• Acteurs (naburige rechten);
• Filmproducent (vaak contractuele verkrijger van rechten).

In beginsel berust het auteursrecht bij de natuurlijke persoon die het werk heeft gemaakt. Bij samenwerkingen ontstaat er vaak een gezamenlijk auteurschap. Het is voor producenten daarom essentieel om bij aanvang van een project alle rechten schriftelijk over te dragen of te licentiëren, zodat zij als producent vrij kunnen beschikken over het eindproduct.

3 | De rol van de filmproducent.

De producent is degene die het risico en de investering van de film draagt. Hij is vaak de partij die de film exploiteert (bioscoop, streaming, DVD, festivals). Omdat de film uit meerdere auteursrechtelijke componenten bestaat, moet de producent van elke rechthebbende afzonderlijk toestemming verkrijgen voor het gebruik en de exploitatie van hun werk.

Deze overdracht van rechten moet – op grond van artikel 2 Auteurswet – schriftelijk plaatsvinden. Zonder deze overdracht loopt de producent het risico op inbreukclaims.

4 | Auteurscontractenrecht en een passende vergoeding

Sinds 2015 kent Nederland het auteurscontractenrecht (hoofdstuk 1A Auteurswet), dat makers extra bescherming biedt tegen ongelijke machtsverhoudingen. Dit houdt in dat:

• Makers recht hebben op een passende vergoeding;
• Zij bij onevenredige exploitatie kunnen vragen om een aanvullende vergoeding op grond van artikel 25d Auteurswet;
• Zij hun rechten in bepaalde gevallen terug kunnen vorderen op grond van artikel 25e Auteurswet.

Voor producenten betekent dit dat het belangrijk is om evenwichtige contracten op te stellen en rekening te houden met de belangen van makers.

5 | Gebruik van bestaande werken: let op inbreuk

Filmproducenten maken vaak gebruik van bestaand materiaal, zoals:

• Muziek (soundtrack of achtergrond);
• Archiefbeelden;
• Kunstwerken of gebouwen in beeld;
• Merken of namen.

Voor al deze elementen moet expliciete toestemming worden verkregen, tenzij sprake is van een uitzondering (zoals citaatrecht of parodie) of het werk in het publieke domein valt. Een veelgemaakte fout is dat men denkt dat “een kort fragment” zomaar gebruikt mag worden. Dat is niet automatisch het geval: elk gebruik van een beschermd werk vereist in principe toestemming, tenzij voldaan is aan een wettelijke beperking.

6 | Conclusie: juridische helderheid is cruciaal

Filmproducenten dragen de eindverantwoordelijkheid voor het verkrijgen van alle rechten die nodig zijn om een film te mogen (en kunnen) exploiteren. Auteursrechtelijke risico’s kunnen kostbaar en schadelijk zijn voor het succes van een film.

Daarom is het essentieel dat:

• Alle creatieve bijdragers tijdig contractueel rechten overdragen;
• Bestaand materiaal zorgvuldig wordt goedgekeurd;
• Producenten juridische ondersteuning inwinnen bij twijfel.

Het auteursrecht is geen obstakel, maar een noodzakelijke bescherming voor makers én een waarborg voor producenten. Juridische zorgvuldigheid is een onmisbare factor in een succesvolle filmproductie.

Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel? De Rechtswinkel Rotterdam is telefonisch bereikbaar op maandag en donderdag om 13:30-17:30 en op dinsdag, woensdag en vrijdag om 8:30-12:30.